Karar Verirken Abartmanin yada Küçümsemenin olasi etkileri…

Decision Making (Karar Vermek) konusu uzerinde calisanlarin ilgi alanindadir risk analizi ve olasiliklar. Gecmiste bu konuda utility theory , Allais’s Paradox ve Prospect Theory vb. bir suru teori uretilmistir. Burada isin en carpici olani insanlarin olasilik hesabina gore yuksek yada dusuk bir gerceklesme oranina sahip vakalarda sonuclari kucumsemek yada abartmak egiliminde olmalari. Bunu da possibility effect ve certainty effect ile prospect theory ile D. Kahneman ve A.Tversky aciklamislar. Teoriyi detaylandirmamdaki amac, meraklisina daha fazla bilgi vermek. Butun bu teori yuklu cumleler gercek hayatta ne anlam tasiyor derseniz Maurice Allais isimli bir amcanin Pariste bu konudaki kodomanlara yapmis oldugu sunumda sordugu Allais’s Paradox (Allais’in Paradoksu) isimli ornegi verelim.

A. %61 olasılıkla 520.000$ kazanmak YADA % 63 olasılıkla 500.000$ kazanmak

B. %98 olasılıkla 520.000$ kazanmak YADA % 100 olasılıkla 500.000$ kazanmak

 Siz de diger katilimcilar gibi A probleminde soldaki secenegi, B probleminde sagdaki secenegi sectiyseniz bahsi gecen paradoksa takilanlardansinizdir. Rasyonel ve tutarli dusunen insan kabuluyle esasen olasiligi daha yuksek olani seciyorum diyorsaniz, A probleminde % 63 olasilik ve B probleminde % 98 olasilik seklinde tutarli bir secim yapmaniz beklenir.

Ancak karar verirken A. Probleminde daha yuksek olasilik yerine daha yuksek tutar akla gelirken, B. Probleminde ise % 98 olasılık ki kaybetme orani sadece % 2 kayba daha fazla bir deger atfederek (%8,1) yada onu abartarak daha az ama garanti parayi tercih edebiliyoruz.
Buradaki matematigi acarsak ornegin;

 bir olayin olma olasiligi % 1 ise biz onu % 5 gibi
bir olayin olma olasiligi % 5 ise biz onu % 13,2 gibi
bir olayin olma olasiligi % 90 ise biz onu % 71,2 gibi agirliklarda olacak sekilde karar veriyoruz.

Buradaki kararda sapmayi saglayan olasi kayiplardan korkmak yada daha fazla kazanmak duygusu yatiyor. Varin bu oranlardan sonra neden milli piyangodaki, sayisal lotodaki sansimiz reelde azken demetle bilet aliyoruz yada milyonda bir ihtimal bile olsa bunun bedelini daha az ama surekli garanti olarak sigorta sirketlerine oduyoruz siz dusunun…